تثبیت پتاسیم و ویژگی بار الکتریکی رس خاک در شماری از خاک های مناطق مرکزی و شمال ایران

تثبیت و آزادسازی پتاسیم به وسیله کانی های رسی فیلوسیلیکاتی بر پتاسیم قابل جذب گیاه تأثیر زیادی دارد. این پژوهش با هدف تعیین ظرفیت تثبیت پتاسیم و ارتباط آن با ویژگی های بار الکتریکی رس های خاک در 15 نمونه خاک سطحی (0-30 سانتی متر) از مناطق مرکزی و شمال ایران انجام شد. پس از تفکیک اجزای ذرات خاک، گنجایش تبادل کاتیونی کل رس و لایه چهار وجهی شبکه ساختمانی رس ها تعیین گردید. گنجایش تبادل کاتیونی لایه چهار وجهی، پس از اشباع رس با لیتیم و حرارت دادن در دمای 300 درجه سانتی گراد، برای کاهش بار لایه هشت وجهی به نزدیک صفر تعیین شد. تثبیت پتاسیم در شرایط تر (نسبت 10 به 1 محلول به نمونه، و 16 ساعت تکان دادن) و خشک (پس از خشک کردن نمونه به مدت 24 ساعت در دمای 70 درجه سانتی گراد) با استفاده از سه سطح پتاسیم اضافه شده اندازه گیری، و میانگین نثبیت پتاسیم محاسبه گردید. هم چنین، هم بستگی بین میانگین پتاسیم تثبیت شده با ویژگی های بار الکتریکی رس ها مطالعه شد. دامنه تغییرات گنجایش تبادل کاتیونی کل در رس های اصفهان، چهارمحال و بختیاری و گیلان به ترتیب 1/22-0/36، 0/33-5/55 و 3/31-9/47 سانتی مول در کیلوگرم بود. دامنه تغییرات گنجایش تبادل کاتیونی لایه چهار وجهی در رس های اصفهان، چهارمحال و بختیاری و گیلان به ترتیب 9/17-5/35، 2/26-5/34 و 3/8-8/23 سانتی مول در کیلوگرم بود، که به ترتیب 0/81-4/98، 5/58-8/95 و 7/24-5/72 درصد از گنجایش تبادل کاتیونی کل رس را تشکیل می دهد. پتاسیم تثبیت شده با افزایش پتاسیم به کار رفته و خشک شدن افزایش یافت. میانگین تثبیت پتاسیم در رس های اصفهان، چهارمحال و بختیاری و گیلان به ترتیب 42/5-13/9 و 63/6-67/14 و 87/8-36/10 سانتی مول در کیلوگرم بود. میانگین تثبیت پتاسیم رس های خاک (به جز رس های گیلان) با گنجایش تبادل کاتیونی کل رس هم بستگی معنی داری داشت. در رس های اصفهان، تثبیت پتاسیم با گنجایش تبادل کاتیونی لایه چهار وجهی هم بستگی معنی داری داشت، در حالی که در دو استان دیگر چنین هم بستگی دیده نشد. میانگین مقدار پتاسیم تثبیت شده رس های خاک استان های بررسی شده به ترتیب زیر بود: رس های گیلان > رس های چهارمحال و بختیاری > رس های اصفهان.